Vaderschap en erkenning

Bij de geboorte van een kind is altijd direct duidelijk wie de moeder van het kind is: de vrouw uit wie het kind geboren wordt. Daar kan later wijziging in komen, bijv. door adoptie, maar op dat moment is het duidelijk.
Niet altijd is duidelijk wie de vader van het geboren kind is. Bovendien zijn daar meer variaties in mogelijk. Op die mogelijkheden, en ook op de vraag hoe definitief daarbij gemaakte keuzes zijn, zal ik hieronder ingaan.

Verschillende vormen van vaderschap
Bij vaderschap denk je allereerst aan biologisch vaderschap: wie heeft het kind verwekt? Van wie heeft het kind de genen meegekregen?
Daarnaast bestaat het juridisch vaderschap: wie wordt door de wet als vader aangemerkt? Als de moeder is getrouwd, is de echtgenoot automatisch de juridische vader, ongeacht of hij ook de biologische vader is. Als er geen huwelijk is, ontstaat juridisch vaderschap door erkenning. Dat is het afleggen van een verklaring bij de gemeente die wordt opgenomen in de geboorteakte van een kind. Voor die erkenning is de toestemming van de moeder nodig. De erkenner hoeft niet de biologische vader te zijn.
Tenslotte kennen we nog sociaal vaderschap: de man die in het dagelijks leven als vader functioneert zonder dat hij de juridische of biologische vader is. Dat is de partner van de moeder, die binnen het gezin de vaderrol feitelijk vervult.

Erkenning
In de praktijk zal de man die een kind erkent meestal ook de biologische vader zijn. Immers, als uit een ongehuwde relatie een kind wordt geboren is erkenning de manier om formeel het vaderschap vast te leggen. Dat kan al tijdens de zwangerschap, maar ook daarna.
Het biologisch vaderschap is echter geen voorwaarde om te kunnen erkennen. Als voorbeeld: als een jonge vrouw onbedoeld zwanger wordt en zonder partner een kind krijgt, en pas later een vaste partner krijgt, kan deze nieuwe partner met instemming van de vrouw het kind erkennen. Op deze manier krijgt het kind alsnog een juridische vader, terwijl voor iedereen duidelijk is dat hij niet de biologische vader is. Als uit de nieuwe relatie meer kinderen worden geboren, neemt dit eerste kind binnen het gezin dezelfde juridische positie in als de andere kinderen.

Vernietiging van de erkenning
Wat nu als de man, die een kind erkend heeft omdat hij ervan uit ging dat hij de biologische vader van het kind was, en achteraf blijkt dat dat niet zo is? Bestaat dan voor de man de mogelijkheid om de erkenning ongedaan te maken? Die mogelijkheid bestaat, maar slechts in beperkte mate.

De wet biedt alleen een mogelijkheid om de erkenning te vernietigen als er sprake is van “bedreiging, dwaling, bedrog of (tijdens zijn minderjarigheid) misbruik van omstandigheden”. Bovendien moet een verzoek tot vernietiging van de erkenning dan binnen een jaar nadat het bedrog of de dwaling is ontdekt, of de bedreiging of misbruik van omstandigheden is geëindigd, een verzoek tot vernietiging van de erkenning bij de rechtbank worden ingediend.

Dit betekent dus dat een man die een kind van zijn partner erkent, wetende dat het niet zijn kind is, dit later niet meer ongedaan kan maken: hij blijft de juridische vader, ook als er een einde mocht komen aan de relatie met de moeder van het kind.

Voor de man die een kind heeft erkend omdat hij ervan uit ging dat hij de biologische vader was en later ontdekt dat hij niet de biologische vader is, geldt dat hij al snel erover moet gaan nadenken of hij wenst dat er een einde komt aan zijn juridisch vaderschap. Dat kan een lastige
keuze zijn: inmiddels kan hij een band met het kind hebben opgebouwd, en het kind ziet hem als vader. Bij vernietiging van de erkenning krijgt het kind wellicht een andere achternaam (als het de achternaam van de man had gekregen door de erkenning), zodat ook voor de buitenwereld de wijziging zichtbaar wordt. Voor het kind kan vernietiging van de erkenning dan ook een ingrijpende gebeurtenis zijn.

“Eens een vader, altijd een vader”
Echter, als er niet binnen een jaar een verzoek tot vernietiging van de erkenning wordt ingediend, is het later niet meer mogelijk. Dan blijft de erkenner de juridische vader, ook al is hij niet de biologische vader. De reden voor de wetgever om zo’n betrekkelijk korte termijn aan de mogelijkheid tot vernietiging te koppelen, is dat er voor een kind zoveel mogelijk zekerheid moet bestaan over het vaderschap, en daar niet teveel wisselingen in mogelijk moeten zijn. “Eens een vader, altijd een vader” is het uitgangspunt voor het juridisch vaderschap.

mr. Nardie van Ham-Oude Elferink
mr. Mario Versendaal